: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ

Πριν από 4-5 χρόνια ο Παύλος Χρυσοστόμου έκανε κάποιες ανασκαφές κοντά στο εκκοκιστήριο του Δίνα από τις οποίες αποκαλύφτηκε ένας μικρός βυζαντινός οικισμός. Είναι γενικά γνωστό ότι δεν υπάρχουν προϊστορικά, αρχαία ή βυζαντινά Γιαννιτσά με την έννοια που υπάρχει προϊστορική, αρχαία και βυζαντινή Βέροια για παράδειγμα, ως ενιαία πόλη που εξελίσσεται. Υπήρχαν αντίθετα πολλοί μικροί οικισμοί σαν τον μικρό βυζαντινό οικισμό που βρέθηκε και τους οποίους επίσης δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα πως ονομαζόταν. Οτι υπήρχε αυτός ο βυζαντινός οικισμός το γνωρίζαμε από μια μαρτυρία μόνο. Ενας περιηγητής ο Εβλιγιά Τσελεμπί (Evliya Celebi) τον 17ο αιώνα -γύρω στα 1650- γύρισε όλη τη Μακεδονία, τα Βαλκάνια και αφηγήται ότι στην περιοχή των Γιαννιτσών υπήρχαν δύο κάστρα στα οποία όταν ήρθαν οι Τούρκοι ως κατακτητές τα κατέστρεψαν και έκτισαν τα Γιαννιτσά. Αυτό φαίνεται με την ανασκαφή του Χρυσοστόμου ότι είναι αληθινό.

Τα Γιαννιτσά όπως τα ξέρουμε, ως ενιαία πόλη, είναι μία πόλη οθωμανική που χτίστηκε γύρω στα 1380 με το όνομα "Νέος Τόπος". Oτι η πόλη των Γιαννιτσών χτίστηκε γύρω στα 1380 το ξέρουμε από ένα λουτρό, το λουτρό του Εβρενός που βρέθηκε δίπλα στον τάφο του Γαζή Εβρενός πηγαίνοντας προς την παλιά αγορά. Εκεί δίπλα στο λεγόμενο οικόπεδο του Καϊφα, υπάρχει ένα μικρό λουτρό που είναι το παλαιότερο μνημείο των Γιαννιτσών. Χρονολογείται γύρω στα 1380-1390 και από αυτό φαίνεται ότι οι Τούρκοι ήσαν από τότε στην περιοχή.

Η πρώτη σαφής μαρτυρία για τα Γιαννιτσά είναι γύρω στο 1430. Ο ιστορικός Ιωάννης Αναγνωστάκης αναφέρει ότι όταν κατακτήθηκε η Θεσσαλονίκη από τους Τούρκους, επειδή είχε ερημώσει, ο σουλτάνος έφερε χίλιες Τουρκικές οικογένειες από τα Γιαννιτσά και κατοίκησαν την Θεσσαλονίκη. Υπάρχει επίσης μία παράδοση που αναφέρει ότι κοντά στο εκκοκιστήριο το Δίνα (που είναι το τζαμί του Ισκεντέρ Μπέη) υπήρχε μία εκκλησία μέχρι το 1500, η εκκλησία της Αγίας Παρασκεύης. Οταν οι Τούρκοι έκαναν τα Γιαννιτσα "ιερή πόλη" έδιωξαν τους Χριστιανούς από αυτή την γειτονιά και τους έστειλαν στα γειτονικά χωριά με αποτέλεσμα γύρω στα 1500-1510 να χτιστεί το τζαμί.

Οι ανασκαφές του Παύλου Χρυσοστόμου αποδεικνύουν ότι πράγματι υπήρχε αυτός ο Βυζαντινός οικισμός, ένα χωριουδάκι το οποίο οι Τούρκοι το "ξήλωσαν" έναν αιώνα αφότου ήρθαν, προκειμένου να κάνουν τα Γιαννιτσά προσκυνηματικό τόπο για να έρχονται μουσουλμάνοι από παντού, να προσκυνούν τους τάφους των μεγάλων Τουρκων κατακτητών.

Σύμφωνα με μία υπόθεση που στηρίζεται όχι σε ανασκαφικά αλλά σε ιστορικά δεδομένα πρέπει να υπήρχε μία βυζαντινή πόλη η οποία λεγόταν Βαρδάριον. Οι βυζαντινοί εγκατέστησαν στην πόλη μεταξύ των άλλων του λεγόμενους Βαρδαριώτες για να αντιμετωπίσουν τις Σλαβικές επιδρομές. Η υπόθεση όμως αυτή ούτε επαληθεύτηκε αλλά ούτε και διαψεύστηκε.

Επειδή δεν ξέρουμε πως ήταν ο οικισμός, πρέπει να αναζητήσουμε το κέντρο του σε δύο τόπους. Ο πρώτος τόπος έχει σχέση με την Εγνατία οδό που περνάει από την παλιά αγορά. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οι Βούλγαροι, πολλά χρόνια αργότερα ονομάζουν τα Γιαννιτσά "Παζάρι" (Πάζαρ) όπως και οι Τούρκοι ονόμασαν τα Γιαννιτσά "Γενιτσέ Βαρδάρ" δηλαδή νέα πόλη κοντά στον ποταμό Βαρδάρι. Απ’όλα αυτά φαίνεται ότι δημιουργήθηκε ένα μικρό εμπορικό κέντρο, κάποια συγκεκριμένη περίοδο, στην περιοχή της παλιάς αγοράς Γιαννιτσών. Αλλά γι’αυτό το εμπορικό κέντρο δεν έχουμε στοιχεία γιατί δεν βρέθηκαν ακόμη τάφοι ή μνημεία.

Το δεύτερο κέντρο πρέπει να το αναζητήσουμε στην περιοχή του μεγάλου πάρκου του Φιλιππειου. Εκείνος ο λόφος σε μία παλιά φωτογραφία που σώζεται έχει πολλά παράξενα σπασίματα, που δείχνουν ότι πρέπει να υπάρχουν κάποιες κατασκευές αλλά αν δεν γίνουν ανασκαφές δεν μπορούμε να ξέρουμε τι κατασκεύες είναι. Ετσι λοιπόν δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για κάτι Βυζαντινό στα Γιαννιτσά. Για το μόνο που μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι το μέρος αυτό αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον στα Βυζαντινά χρόνια εξαιτίας του θέματος των Σλάβων.

Τα Γιαννιτσά είναι ένας τόπος, για τον οποίο κατα καιρούς, διάφοροι Σλάβοι ιστορικοί έχουν πει ότι σ’αυτό το μέρος είχαν πρωτοεγκατασταθεί Σλαβικές φυλές. Κάνοντας μία ανάλυση των ιστορικών πηγών που έχουν διασωθεί, προκύπτει ότι η περιοχή των Γιαννιτσών δέχτηκε κάποιους εποίκους, που δεν ήταν όμως Σλάβοι στην καταγωγή, αλλά πρόσφυγες απ’όλη την Βαλκανική Χερσόνησο, τους οποίους το Βυζαντινό κράτος εγκατέστησε βόρεια της τότε λίμνης των Γιαννιτσών και τους είχε κατά κάποιον τρόπο "φόρου υποτελείς".

Κατοίκησαν εδώ δύο φυλές : Οι Σαγουδάτοι και οι Δραγουβήτες. Οι Σαγουδάτοι έμειναν στην περιοχή του πλατέως. Και οι Δραγουβήτες έμεινας προς την πλευρά της Βέροιας. Οι φυλές αυτές επειδή ζούσαν ένα σκηνίτη-βίο, ήσαν κτηνοτρόφοι, ασχολούνταν με την λίμνη, δεν ανέπτυξαν έναν δικό τους πολιτισμό. Αλλοτε έδειναν τους φόρους στους Βυζαντινούς και άλλοτε στους Βουλγάρους. Οι Βούλγαροι τότε είχαν δημιουργήσει ένα μεγάλο κράτος στην περιοχή της Πρεσλάβας.

Οταν αποφάσισαν οι Βυζαντινοι αυτοκράτορες τον 9ο με 10ο αιώνα να διώξουν του Βουλγάρους, εγκατέστησαν στην περιοχή Βαρδαριώτες που ήταν ένα φύλο φιλικό προς το Βυζάντιο. Τους Βαρδαριώτες άλλοι τους έλεγαν Τούρκους άλλοι Πέρσες, ενώ στην ουσία ήταν Τουρκομενικά ή Ουγγρικά φύλα.

Οποια και αν ήταν η καταγωγή τους, ήσαν αντίπαλοι των Σλάβων. Τους εγκατέστησαν λοιπόν στην περιοχή από την Δοϊράνη ως τα Γιαννιτσά και από τότε σταμάτησε να υπάρχει Σλαβικός κίνδυνος στην περιοχή. Οταν αργότερα έγιναν οι μεγάλες μάχες του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου με το κράτος του Σαμουήλ, τον 10ο αιώνα στην Πρέσπα, αυτή η περιοχή αποδεδειγμένα δεν ήταν μέσα στην ζώνη των επιχειρήσεων.

Ενω αν υπήρχε Σλαβική επίδραση, η περιοχή θα ήταν ένα από τα μεγάλα πεδία μάχης, όπως ήταν οι περιοχές της Αριδαίας, της Εδεσσας και της μετέπειτα Φλώρινας.

Η διοίκηση στο Βυζάντιο ήταν διαφορετική απ’ότι στην τουρκοκρατία. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την διοίκηση των Γιαννιτσών αλλά μπορούμε να υποθέσουμε πως ήταν. Υπήρχαν δύο μορφές διοίκησης : Η εκλησιαστική και η πολιτική. Η εκκλησιαστική διοίκηση δεν ήταν όπως σήμερα. Ο εκάστοτε επίσκοπος και οι παπάδες ήταν υπεύθυνοι για το κτηματολόγιο, για τις μοιρασιές των οικοπέδων και τις αγοροπωλησίες κτημάτων. Ολα αυτά γίνονταν από την εκκλησία και όχι από κάποια άλλη δημόσια διοίκηση όπως γίνεται σήμερα. Ξέρουμε ότι υπήρχε επίσκοπος Βοδενών (Εδέσσης) υπήρχε επίσκοπος Πόλιανης (περιοχή Δοϊράνης) δεν έχουμε όμως καμμία πληροφορία για επίσκοπο στα Γιαννιτσά. Υπήρχε πάντα, ένας Εξαρχος, ένας αντιπρόσωπος του επισκόπου της Εδεσσας. Mπορεί να υπήρξε μία επισκοπή Δραγουβιτίας για την οποία δεν γνωρίζουμε ποιά ήταν η έδρα της.

Ο πολιτικός διοικητής, αυτός που διοικούσε την πόλη, ήταν υπεύθυνος για το εμπόριο και για τις λεγόμενες αστυνομικές υπηρεσίες και συνήθως των έλεγαν Κατεπάνο. Ηταν ένας στρατιωτικός διοικητής που εκτελούσε και καθήκοντα Νομάρχη. Το Βαρδάριον, αυτή η υποθετική πόλη, δεν γνωρίζουμε αν είχε Κατεπανίκιον, δηλαδή κάποιον Στρατηγό. Μπορεί να είχε έναν κατώτερο αξιωματικό και ο Κατεπάνος να ήταν ένας στη Εδεσσα, ένας στην Θεσ/νίκη και ένας στην περιοχή του Κίτρους. Ωστόσο δεν αποκλείεται να υπήρχε και Κατεπάνος. Οπως και αν ήταν η πολιτική διοίκηση οι άνθρωποι πλήρωναν φόρους σε υπαλλήλους, που έρχονταν από την Θεσσαλονίκη ή από την Κωνσταντινούπολη, με κάποιους καταλόγους, τα λεγόμενα κτηματολόγια. Με βάση αυτά πλήρωναν φόρους ή κανόνιζαν τις σχέσεις τους με το δημόσιο. Για την περιοχή των Γιαννιτσών δυστυχώς δεν διασώθηκαν κτηματολόγια εκείνης της εποχής. Εκείνο που γνωρίζουμε για τις ασχολίες των κατοίκων του οικισμού είναι ότι έφτιχναν τούβλα, διάφορα πλεχτά από λυγαριές και μέχρι τον 19ο αιώνα έκαναν εξαγωγή βδέλας. Λόγω της ελονοσίας ο τόπος ήταν πολύ αραιοκατοικημένος. Για την παιδεία στα Βυζαντινά Γιαννιτσά δεν ξέρουμε τίποτα. Επί Τουρκοκρατίας όμως ήταν κέντρο σοβαρής Οθωμανικής παιδείας.

Η πόλη κατα την Τουρκοκρατία